سجده بر نجاساتبرخی اهل‌سنت خرده می‌گیرند که چرا شیعیان بر مهر سجده می‌کنند و معتقدند این کار شرک و موجب بطلان نماز است؛ درحالی‌که طبق نظر بسیاری از بزرگان اهل‌سنت سجده بر نجاسات نیز جایز است. در این مقاله به بررسی این موضوع و مقایسه بین نظرات شیعه و اهل‌سنت در این زمینه می‌پردازیم. فهرست مندرجات۲ - طهارت از حدث و خبث در نماز ۲.۱ - طهارت مکان نمازگزار ۲.۲ - طهارت محل سجده ۳ - سجده بر بول ۳.۱ - فتوای ابوحنیفه ۳.۱.۱ - شرح‌حال طحاوی ۴ - سجده بر نجاسات ۴.۱ - فتوای ابوحنیفه ۴.۱.۱ - شرح‌حال عبدالعزیز بخاری ۴.۲ - فتوای علاءالدین کاشانی ۴.۲.۱ - شرح‌حال کاشانی ۵ - نتیجه‌گیری ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - مقدمهمتاسفانه بسیاری از اوقات دیده می‌شود که بر شیعیان خرده می‌گیرند که چرا شما بر مهر سجده می‌کنید، این کار شما شرک است، نمازتان باطل است و... اما جالب است بدانید که برخی بزرگان و دانشمندان مشهور آن‌ها حتی سجده بر نجاسات را نیز جایز دانسته‌اند. ۲ - طهارت از حدث و خبث در نمازدر تحریرالوسیله بر اساس مبانی و منایع فقه شیعه آمده است: «در صحت نماز و طواف - چه واجب و چه مستحب - پاک بودن بدن، حتی مو و ناخن و بقیه توابع بدن، و پاک بودن لباس ساتر عورت و غیر ساتر شرط است، مگر در نجاسات و متنجّس‌هایی که استثنا شده است.» [۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۲۴، کتاب الطهارة، القول فی احکام النجاسات، مسالة۱.
مثل «لباسی که نماز به‌تنهایی در آن تمام نیست (و ساتر عورت نمی‌باشد)» [۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۵۰، کتاب الصلاة، المقدمة الثالثة فی الستر و الساتر، مسالة۸.
و «مقدار کم نجاست اگرچه به‌اندازه سرسوزن باشد؛ مانند زیاد آن است، مگر در آنچه که استثنا شده است.» [۳]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۲۵، کتاب الطهارة، القول فی احکام النجاسات، مسالة۱.
و «کسی که عمداً و سهواً، دانسته و ندانسته به طهارت از حدث، اخلال نماید (بدون طهارت نماز بخواند) نمازش باطل است بر خلاف طهارت از نجاسات چنان که تفصیل این مطلب و شرایط دیگر مانند وقت و روبه‌قبله بودن و پوشش و غیر این‌ها گذشت.» [۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۰۳، کتاب الصلاة، القول فی الخلل الواقع فی الصلاة، مسالة۱.
۲.۱ - طهارت مکان نمازگزارپاک بودن مکان نمازگزار لازم نیست، مگر آنکه از مکان نماز نجاستی که عفو نشده است به لباس یا بدن سرایت کند. [۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۵۷، کتاب الصلاة، المقدمة الرابعة فی المکان، مسالة۱۰.
و احتیاط مستحب آن است که مکان نمازگزار اصلاً نجس نباشد.۲.۲ - طهارت محل سجدهمطابق فقه شیعه سجده نه‌تنها بر نجاسات بر متنجسات هم صحیح نیست. امام خمینی در تحریرالوسیله بر اساس مبانی و منابع معتبر شیعی آورده است: «در خصوص جایی که در حال سجده پیشانی به آن گذاشته می‌شود (مثلاً روی مهر) طهارت لازم است.» [۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۵۷، کتاب الصلاة، المقدمة الرابعة فی المکان، مسالة۱۰.
به‌عبارت‌دیگر «در صحت نماز، پاک بودن جایی که پیشانی را در حال سجده بر آن می‌گذارند، شرط است.» [۸]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۲۵، کتاب الطهارة، القول فی احکام النجاسات، مسالة۱.
بنابراین «جایی که پیشانی را بر آن می‌گذارد اگر نجس باشد درصورتی‌که خشک هم باشد نماز باطل است.» ۳ - سجده بر بولبرخی از بزرگان اهل‌سنت معتقدند سجده بر بول جایز است. در ادامه به برخی از این اقوال اشاره می‌شود. ۳.۱ - فتوای ابوحنیفهابوحنیفه می‌گوید سجده بر بول جایز است. طحاوی حنفی در کتاب مختصر اختلاف العلماء به نقل از ابوحنیفه می‌نویسد: فی النجاسة موضع القدمین او السجود: بشر بن الولید عن ابی‌یوسف عن ابی‌حنیفة اذا کان فی موضع قدمیه بول اکثر من قدر الدرهم فصلاته فاسدة ولا تفسد علیه فی موضع السجود. درباره نجاست جای پا و سجده‌گاه: بشر بن ولید از ابویوسف از ابوحنیفه نقل کرده که اگر در جای دو پا (در هنگام نماز)، بیش از یک درهم، ادرار وجود داشته باشد، نمازش باطل می‌شود؛ ولی اگر همین نجاست در محل سجده باشد، نماز باطل نمی‌شود. [۱۰]
الطحاوی الحنفی، ابوجعفر احمد بن محمد بن سلامة (متوفای۳۲۱ه)، الجصاص، مختصر اختلاف العلماء، ج۱، ص۲۶۱، تحقیق:د. عبدالله نذیر احمد، ناشر:دار البشائر الاسلامیة - بیروت، الطبعة:الثانیة، ۱۴۱۷ه
۳.۱.۱ - شرح‌حال طحاویعلامه شمس‌الدین ذهبی در باره طحاوی می‌نویسد: الطحاوی الامام العلامة الحافظ الکبیر محدث الدیار المصریة وفقیهها ابوجعفر احمد بن محمد بن سلامة بن سلمة بن عبد الملک الازدی الحجری المصری الطحاوی الحنفی صاحب التصانیف من اهل قریة طحا من اعمال مصر مولده فی سنة تسع وثلاثین ومئتین.... وبرز فی علم الحدیث وفی الفقه وتفقه بالقاضی احمد بن ابی‌عمران الحنفی وجمع وصنف... ذکره ابوسعید بن یونس فقال عداده فی حجر الازد وکان ثقة ثبتا فقیها عاقلا لم یخلف مثله ثم ذکر مولده وموته. اخبرنا الشیخ ابواسحاق فی طبقات الفقهاء قال وابو جعفر الطحاوی انتهت الیه رئاسة اصحاب ابی‌حنیفة بمصر.... طحاوی، پیشوا، علامه، حافظ بزرگ و حدیث‌شناس دیار مصر و فقیه آن‌ها بود، چندین تالیف داشت، اهل قریه طحا از اطراف مصر بود، در سال۲۳۹هـ به دنیا آمد. در علم حدیث و فقه تبحرّ داست، و نزد احمد بن ابی‌عمران حنفی تحصیل کرد، و به جمع آوری و نوشتن کتاب پرداخت. ابوسعید بن یونس نام او را آورده و گفته: او مورد اعتماد و اطمینان، دانشمند و عاقل بود، کسی همانند او نیامده است. شیخ ابواسحاق در طبقات الفقها گفته: ریاست پیروان ابوحنیفه در مصر به طحاوی می‌رسید... [۱۱]
الذهبی الشافعی، شمس الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان (متوفای ۷۴۸ ه)، سیر اعلام النبلاء، ج۱۵، ص۲۷، تحقیق:شعیب الارنؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر:مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة:التاسعة، ۱۴۱۳ه.
۴ - سجده بر نجاساتبرخی از بزرگان اهل‌سنت معتقدند سجده بر نجاسات جایز است. در ادامه به برخی از این اقوال اشاره می‌شود. ۳.۱ - فتوای ابوحنیفهابوحنیفه می‌گوید وجود نجاست در محل سجده اشکالی ندارد! علاء الدین بخاری در کشف الاسرار از ابویوسف، مشهورترین شاگرد ابوحنیفه از ابوحنیفه نقل می‌کند که: روی ابویوسف عن ابی‌حنیفة رحمهما الله ان النجاسة فی موضع السجود لا تمنع عن الجواز. ابویوسف از ابی‌حنیفه نقل کرده است که: وجود نجاست در محل سجده، از جایز بودن سجده بر آن جلوگیری نمی‌کند. [۱۲]
البخاری، علاء الدین عبد العزیز بن احمد (متوفای ۷۳۰ه)، کشف الاسرار عن اصول فخر الاسلام البزدوی، ج۲، ص۳۳۸.
۴.۱.۱ - شرح‌حال عبدالعزیز بخاریعبدالعزیز بن احمد بن محمد البخاری الامام البحر فی الفقه والاصول تفقه علی عمه الامام محمد النایمرغی من تصانیفه شرح اصول الفقه للبزدوی و... عبدالعزیز بن احمد بخاری، پیشوا و دریایی در فقه و اصول بود، نزد عموش امام محمد نایمرغی تحصیل کرد، از نوشته‌های شرح اصول فقه بزدوی و... بود. [۱۳]
القرشی الحنفی، ابومحمد عبد القادر بن ابی‌الوفاء محمد بن ابی‌الوفاء (متوفای۷۷۵ه)، الجواهر المضیة فی طبقات الحنفیة، ج۱، ص۳۱۷، رقم:۸۴۶، ناشر:میر محمد کتب خانه - کراتشی.
۴.۲ - فتوای علاءالدین کاشانیعلاءالدین کاشانی حنفی می‌نویسد: وَاِنْ کانت النَّجَاسَةُ فی مَکَانِ الصَّلَاةِ فَاِنْ کانت قَلِیلَةً تَجُوزُ علی اَیِّ مَوْضِعٍ کانت لِاَنَّ قَلِیلَ النَّجَاسَةِ عَفْوٌ فی حَقِّ جَوَازِ الصَّلَاةِ عِنْدَنَا علی ما مَرَّ وَاِنْ کانت کَثِیرَةً فَاِنْ کانت فی مَوْضِعِ الْیَدَیْنِ وَالرُّکْبَتَیْنِ تَجُوزُ عِنْدَ اَصْحَابِنَا الثَّلَاثَةِ وَعِنْدَ زُفَرَ وَالشَّافِعِیِّ لَا تَجُوزُ وَجْهُ قَوْلِهِمَا اَنَّهُ اَدَّی رُکْنًا من اَرْکَانِ الصَّلَاةِ مع النَّجَاسَةِ فَلَا یَجُوزُ. و اگر نجاست در مکان نماز باشد؛ اگر نجاست کم (تر از درهم) باشد، در هر جای از محل نماز باشد، نماز خواند در آن جا جایز است؛ چرا که کم بودن نجاست از نظر ما در باره جواز خواندن نماز بخشیده شده است؛ اما اگر زیاد باشد، اگر در محل قرار گرفتن دو دست و زانوها باشد، از دیدگاه همکیشان سه گانه ما (ابوحنیفه، ابویوسف و محمد شیبانی) اشکالی ندارد و می‌شود بر آن نماز خواند؛ اما از دیدگاه زُفر (شاگرد دیگر ابوحنیفه) و شافعی جایز نیست، دلیل آن‌ها این است که این شخص یکی از ارکان نمازش را با نجاست انجام داده است؛ پس جایز نیست. [۱۴]
الکاسانی الشاشی الحنفی، علاءالدین ابی‌بکر بن مسعود بن احمد الملقب بملک العلماء (متوفای ۵۸۷ه)، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ج۱، ص۸۲، ناشر:دار الکتاب العربی - بیروت، الطبعة:الثانیة، ۱۹۸۲م.
۴.۲.۱ - شرح‌حال کاشانیابوبکر بن مسعود بن احمد الکاشانی علاء الدین ملک العلماء... وکان للکاشانی وجاهة وخدمة وشجاعة وکذا قال ابن‌العدیم سمعت قاضی العسکر یقول قدم الکاشانی دمشق فحضر الیه الفقهاء وطلبوا منه الکلام فعینوا مسائل کثیرة فجعل یقول ذهب الیها من اصحابنا فلان وفلان فلم یزل کذلک حتی انهم لم یجدوا مسالة الا وقد ذهب الیها واحد من اصحاب ابی‌حنیفة فانفض المجلس ولم یتکلموا معه. ابوبکر بن مسعود بن احمد کاشانی علاء الدین، ملک العلماء... کاشانی دارای جایگاه و صاحب خدم و شجاع بود؛ ... از قاضی عسکر شنیدم که می‌گفت کاشانی به دمشق آمد و فقهاء نیز حاضر شده و از او خواستند سخن بگویند؛ مسائل بسیاری را مطرح کردند اما هر مساله‌ای را که مطرح کردند، او در پاسخ نظر علمای حنفی را مانند آنان بیان کرد؛ هیچ مساله‌ای نبود مگر اینکه اصحاب ابوحنیفه در مورد آن فتوا داده بود! به همین سبب مجلس آرام شده و دیگر از او سوالی نکردند! ۵ - نتیجهگیریحال از علمای اهل‌سنت سؤال می‌کنیم: کدام بهتر است؛ سجده بر تربت سیدالشهداء (علیه‌السّلام)، یا سجده بر نجاسات؟ ۶ - پانویس۷ - منبع• موسسه ولیعصر، برگرفته از مقاله «آیا سجده بر نجاسات، جایز است؟» • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |